کاربرد طیف‌سنجی رامان در حوزه مبارزه با مواد مخدر و پزشکی قانونی
همان طور که می‌دانید مواد مخدر یکی از عوامل مخرب جامعه است. سازمان مبارزه با مواد مخدر از ارگان‌های اصلی این حوزه به حساب می‌آید و به دنبال راه‌حل‌هایی است که این معضل اجتماعی را کاهش دهد. یکی از وظایف مهم این سازمان شناسایی انواع مواد مخدر است. تکنیک‌های بسیاری وجود دارد که می‌تواند مواد مخدر را آنالیز و شناسایی کند. اما این تکنیک‌ها مخرب هستند و نیاز به آماده‌سازی نمونه دارند. علاوه بر آن بسیار زمان‌بر هستند. در مکان‌هایی مانند فرودگاه‌ها زمان کافی برای چنین آنالیزهایی وجود ندارد. (به طور مثال دستگاهی که در فرودگاه و در این موقعیت می‌تواند به شما کمک کند رامان قابل حمل و پرتابل است.) بنابراین روشی که در این زمینه می‌تواند بسیار کارامد باشد طیف‌سنجی رامان است. آنالیز با این روش بسیار سریع است و می‌تواند طی چند ثانیه نمونه را آنالیز و شناسایی کند. علاوه بر آن غیر مخرب است و نیازی به آماده‌سازی نمونه ندارد. بنابراین می‌تواند بسیاری از مشکلات این سازمان را حل کند. علاوه بر این از میکرو طیف‌سنج رامان می‌توان در حوزه پزشکی قانونی نیز استفاده کرد.
در این مطلب ابتدا به بررسی و مطالعه شناسایی مواد مخدر می‌پردازیم. سپس وجود مخدر را در نوشیدنی‌ها، لباس و الیاف پارچه، روی پوست، انگشت، ناخن و همچنین بر روی اسکناس بررسی می‌کنیم.
شناسایی مواد مخدر
یکی از کاربردهای طیف‌سنجی رامان شناسایی انواع مواد مخدر است. البته ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که همه موادی که توسط معتادان مصرف می‌شود لزوما ماده مخدر نیستند. برخی از داروهای درمانی نیز توسط این افراد مصرف می‌شوند. شناسایی این داروها نیز مهم است. شکل ۱ طیف رامان مواد و داروهایی که توسط معتادان مصرف می‌شود را نشان می‌دهد. همان طور که مشاهده می‌کنید به وضوح طیف‌ها از یکدیگر تفکیک شده‌اند. طیف ۱-الف مربوط به کتامین، طیف ۱-ب مربوط به اکستازی، طیف ۱-پ مربوط به کوکائین و طیف ۱-د مربوط به ماده مخدر آمفتامین است.
یکی دیگر از ویژگی‌های جالب توجه رامان این است که حتی از روی روکش پلاستیکی و شیشه هم می‌توان مواد را آنالیز کرد. به بیانی دیگر بدون باز کردن بسته‌بندی می‌توان طیف رامان نمونه‌های مورد نظر را به دست آورد. این مورد به خصوص در فرودگاه‌ها کاربرد فراوانی دارد. شکل ۲ طیف یک ماده نامعلوم در داخل یک بسته‌بندی پلاستیکی را نشان می‌دهد. در این شکل ابتدا ماده توسط طیف‌سنجی رامان آنالیز می‌شود(بدون اینکه از بسته‌بندی خارج شود). سپس طیف پلاستیک از طیف ماده کم شده تا به طور دقیق طیف ماده مجهول به دست آید. با مقایسه این طیف با دیتابیس، ماده مورد نظر شناسایی می‌شود. این طیف مربوط به آمفتامین است.
شناسایی مواد مخدر و داروها در نوشیدنی
طیف‌سنجی رامان برخلاف طیف‌سنجی IR، مواد را به راحتی در محیط‌های آبی آنالیز می‌کند. به همین دلیل مواد مخدر و برخی از داروهایی که از آن‌ها سو استفاده می شود را می‌توان ردیابی کرد. به عنوان مثال فلونیترازپام (Flunitrazepam) به دلیل اثرات خواب‌آور و آرامش‌بخش توسط افراد معتاد مصرف می‌شود. علاوه بر این، فلونیترازپام برای بیهوش کردن افراد به منظور سواستفاده از فرد نیز به کار می‌رود. در شکل ۳ طیف رامان این دارو به صورت محلول در آب و در غلظت‌های مختلف نشان داده شده است. در نمودار ۳-الف تا ۳-د غلظت دارو در آب رفته رفته بیشتر می‌شود. همان طور که مشاهده می‌کنید با افزایش غلظت دارو شدت نسبی طیف نیز افزایش می‌یابد.
شناسایی مواد مخدر در لباس و الیاف پارچه
وجود مواد مخدر روی لباس می‌تواند اطلاعات مفیدی را برای ماموران مبارزه با مواد مخدر فراهم کند. حمل و نقل، بسته‌بندی، فروش و استفاده از این مواد به طور اجتناب ناپذیری باعث آلودگی لباس افراد درگیر این فعالیت‌ها می‌شود. طیف‌سنجی رامان برای شناسایی مواد مخدری بر روی لباس افراد وجود دارد بسیار مناسب است. زیرا رامان می‌تواند نمونه‌ها را در حجم کم نیز آنالیز و شناسایی کند. شکل ۴-الف طیف رامان پودر اکستازی بر روی لباسی از جنس نخ را نشان می‌دهد. شکل ۴-ب طیف رامان پودر اکستازی و شکل ۴-پ طیف رامان پارچه است. همان طور که می‌بینید وجود ماده مخدر بر روی لباس به راحتی توسط طیف‌سنجی رامان قابل اثبات است.
بررسی طیف‌سنجی رامان مواد مخدر بر روی پوست و ناخن
حتما می‌دانید که از طیف‌سنجی رامان می‌توان برای آنالیزهایی که در رابطه با بدن انسان است، اعمال کرد. زیرا هیچ آسیبی بر بدن وارد نمی‌کند. به همین سبب اثرات مواد مخدر بر روی پوست و ناخن را می‌توان به کمک این طیف سنج بررسی کرد. این مورد هم در پزشکی قانون و هم در سازمان مبارزه با مواد مخدر کاربرد دارد. شکل ۵ طیف رامان کوکائین را بر روی پوست انگشت نشان می‌دهد. شکل ۵-ب طیف رامان کوکائین را نشان می‌دهد. همان طور که مشاهده می‌کنید طیف شکل ۵-الف و ۵-ب کاملا بر هم منطبق هستند.
شناسایی مواد مخدر موجود در سطح اسکناس
برای جلوگیری از تجارت مواد مخدر معمولا اسکناس‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهند. از آن جایی که طیف‌سنجی رامان غیر مخرب است به صورت کارامدی در این حوزه به کار می‌رود. شکل ۶-الف طیف رامان بنزوکائین و شکل ۶-ب طیف رامان بنزوکائین بر روی دلار را نشان می‌دهد. احتمالا می‌دانید که کاغذ دارای طیف فلورسانس است. (اگر تمایل دارید که در رابطه با طیف سنجی فلورسانس بدانید، به این مقاله مراجعه کنید). به همین دلیل طیف رامان بنزوکائین بر روی دلار به این شکل است. اما هنوز می‌توانید پیک‌های اثر انگشتی این ماده را مشاهده کنید.
جمع بندی
در این دانشنامه کاربرد طیف‌سنجی رامان را در حوزه مبازره با مواد مخدر بررسی کردیم. دیدیم که چگونه رامان می‌تواند مواد مخدر را به صورت مستقیم شناسایی کند. همچنین اثرات این مواد را بر روی سطوح مختلف از جمله پوست، لباس و دلار به کمک این طیف سنجی مطالعه کردیم. از آن جایی که رامان به وجود آب در آنالیزها حساس نیست، طیف رامان مواد مخدر موجود در نوشیدنی‌ها را نیز بررسی کردیم.
