متامریزم و راه غلبه بر آن

ممکن است شما هم تجربه کرده باشید که یک رنگ تحت منابع نوری مختلف متفاوت به نظر می‌رسد. به طور کلی این شرایط مختلف است که موجب می‌شوند تا شما چگونه رنگ ها را مشاهده کنید. برای این که بیشتر با این موضوع آشنا شوید، می‌توانید مقاله ۸ عامل موثر در نحوه درک شما از رنگ ها را مطالعه کنید. اما در حال حاضر این مسئله، موضوع مقاله امروز ما نیست. ما برای بیان دقیق‌تر موضوع مقاله می‌خواهیم تنها اولین عامل موثر در نحوه درک ما از رنگ ها، یعنی تاثیر منابع نوری در مشاهده رنگ ها را بررسی کنیم.

نقش منبع نور در مشاهده رنگ ها

به طور کلی منابع نوری مختلف باعث می‌شود تا رنگ ها متفاوت به نظر برسند. اساس ایجاد رنگ سنج ها هم همین بوده است. تشخیص رنگ ها در موقعیت‌های مختلف و حساس، دغدغه انسان‌ها بوده است که با ایده ساخت رنگ سنج برطرف شده است. اما تنها ساخت این دستگاه ها کافی نبوده است. شما باید برای بهبود آن هم تلاش کنید تا امکان خطا به کمینه حالت خودش برسد. درست است که رنگ سنج ها از یک منبع نور داخلی برای انجام تست‌ها استفاده می‌کنند، اما صرف این موضوع برای اندازه گیری‌های دقیق رنگ کافی نیست. برای رفع و حل این مشکل، کمیسیون‌های بین المللی CIE و JIS تصمیم گرفتند تا ویژگی‌های طیفی چندین نوع مختلف از روشن‌کننده‌های رایج را تعریف و بررسی کنند. شکل ۱ توزیع توان طیفی برخی از این روشن کننده‌ها را نشان می‌دهد.

در ادامه قصد داریم تا اندکی در رابطه با این منابع نوری مختلف صحبت کنیم.نمودار تابشی آن‌ها نیز بر حسب طول موج برای شما نمایش داده شده است (نمودار ۱). این استانداردهای تابشی را به صورت خلاصه برای شما توضیح خواهیم داد.
۱- استاندارد Illuminant D65: متوسط نور روز (شامل بازه طول موجی uv) با دمای رنگ مرتبط با ۶۵۰۴ کلوین. این منبع باید برای نمونه‌هایی که با نور روز (شامل uv) روشن می‌شوند، استفاده و اندازه گیری شود.
۲- استاندارد Illuminant C: متوسط نور روز (بدون بازه طول موجی uv) با دمای رنگ مرتبط با ۶۷۷۴ کلوین. این منبع باید برای نمونه‌هایی که با نور روز در بازه طول موجی مرئی (بدون uv) روشن می‌شوند، استفاده و اندازه گیری شود.
۳- استاندارد Illuminant A: نور رشته ای با دمای رنگ مرتبط با ۲۸۵۶ کلوین. این منبع باید برای نمونه‌هایی که با لامپ‌های رشته‌ای روشن می‌شوند، استفاده و اندازه گیری شود.

تعریف متامریزم

تا به این جای مقاله سعی کردیم تا شما را با این موضوع آشنا کنیم که رنگ یک جسم به منبع نوری که تحت آن مشاهده می شود، بستگی دارد. با این مقدمه حالت و شرایطی را تصور کنید که رنگ دو جسم در نور روز (daylight) یکسان به نظر می‌رسند، اما در نور داخلی اتاق (indoor room lighting) متفاوت به نظر می‌رسند. به چنین پدیده‌ای که در آن دو رنگ در زیر یک منبع نوری یکسان و در زیر منبع نور دیگر، متفاوت به نظر برسند، متامریزم گفته می‌شود.
مشخصه‌های بازتاب طیفی برای اجسام متامریک تحت همان منبع نوری‌ای که رنگ دو جسم را یکسان نشان می‌دهد هم، متفاوت است. اما مقادیر tristimulus در این شرایط یکسان نشان داده می‌شود. به شکل‌های زیر نگاه کنید تا بهتر متوجه این مفهوم شوید.

دو نمونه ۱ و ۲ تحت تابش استاندارد D65 قرار گرفته‌اند. L a b برای هر دو نمونه گزارش داده شده است. همان طور که می‌بینید هر دو یک Lab را نشان می‌دهند. اگر با این مفهوم آشنایی ندارید، مقاله ۳ اصطلاح رایج در دنیای رنگ سنجی را مطالعه کنید.

همان نمونه‌های ۱ و ۲ تحت تابش استاندارد A قرار گرفته‌اند. با چشم هم متوجه می‌شوید که این دو رنگ با هم متفاوت هستند. مقدار L a b نمونه‌ها هم این موضوع را تایید می‌کند.

درست است که این نمونه‌ها متامریک هستند و تحت تابش استاندارد D65 یکسان به نظر می‌رسند، اما مشخصه‌های بازتاب طیفی متفاوتی دارند و از این ویژگی قابل شناسایی هستند.

غلبه بر متامریزم

این موضوع بستگی به این دارد که شما برای آنالیزهای خود از چه رنگ سنج هایی استفاده می‌کنید. در رنگ سنج هایی با ویژگی‌های محدود برای مقایسه نمونه‌ها باید، آن‌ها را تحت دو یا چند روشن کننده با توزیع توان طیفی بسیار متفاوت اندازه گیری کنید. به طور مثال آن‌ها را با D65 و A اندازه گیری کنید. اما معمولا مشکل این رنگ سنج ها این است که تنها استانداردهای D65 و C را دارند. هر دو این استانداردها نور روز را نشان می‌دهند و توزیع طیفی‌های بسیار مشابهی دارند. به همین دلیل از این رنگ سنج ها برای شناسایی متامریزم نمی‌توان استفاده کرد. اما رنگ سنج هایی که قابلیت‌های گسترده‌ای دارند (مانند رنگ سنج های دلتافام)، تعداد زیادی از این استانداردها را شامل می‌شوند. علاوه بر این‌ها شما می‌توانید مشخصه‌های بازتاب طیفی را در این رنگ سنج ها مشاهده کنید.

جمع بندی

پدیده متامریزم در این مقاله به شما معرفی شد. پدیده‌ای که اگر در زمینه رنگ سنجی مشغول به فعالیت هستید، حتما باید آن را لحاظ و نتایجش را در آنالیزهای خود وارد کنید. آموختیم که برای غلبه بر این پدیده باید رنگ نمونه را با منبع‌های نوری مختلف امتحان کنیم و از مشخصه‌های بازتاب طیفی کمک بگیریم. اگر در رابطه با این مقاله و یا دستگاه های رنگ سنجی ما سوالی دارید، با کارشناسان شرکت تکسان در ارتباط باشید.