طیف سنجی رامان به دلیل قابلیت‌های تشخیصی‌اش، در پزشکی و علوم زیستی به‌طور چشمگیری مورد استفاده قرار گرفته است. کاربردهای آن شامل تحقیقات پزشکی، بررسی ترکیب شیمیایی سلول‌ها یا نظارت بر واکنش سلول‌ها به داروها است. همچنین در صنعت داروسازی برای کنترل فرآیند و کیفیت در تولید داروها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش طیف سنجی در تشخیص پزشکی، به چندین دلیل مورد توجه است:
● به عنوان یک تکنیک غیرتهاجمی عمل می‌کند و نیازی به برچسب‌های مولکولی که ممکن است فرآیندهای شیمیایی را مختل کنند، ندارد.
● برخلاف اسپکتروسکوپی فروسرخ (IR)، طیف‌سنجی رامان به راحتی قابل استفاده بر روی مواد آبی است.
● قابلیت تشخیص و اندازه‌گیری بیومولکول‌ها را با دقت و حساسیت خوبی داراست.
● این تکنیک به تشخیص بیماری‌های مرتبط با بافت بدن در لحظه، کمک می‌کند و اطلاعات تشخیصی را سریع‌تر از روش‌های آزمایشگاهی سنتی فراهم می‌کند.
● به راحتی در سیستم‌های میکروسکوپی و اندوسکوپی تلفیق می‌شود.
طیف سنجی رامان چیست؟
طیف سنجی رامان بر اصل پراکندگی غیر الاستیک نور تکیه دارد. هنگامی که نور لیزر به نمونه‌ای تابانده می‌شود، فوتون‌ها با مولکول‌های نمونه برهمکنش می‌کنند و باعث ارتعاش آن‌ها با فرکانس‌های مختلف می‌شوند. بیشتر نور ورودی به صورت الاستیک پراکنده می‌شود، یعنی انرژی و فرکانس اولیه خود را حفظ می‌کند. اما یک قسمت کوچک از فوتون‌ها (تقریبا یک در میلیون) دچار پراکندگی رامان می‌شود، که به دلیل برهمکنش با ارتعاشات مولکولی انرژی از دست می‌دهد و یا به دست می‌آورد.
این تغییرات انرژی باعث شیفت در طول موج نور پراکنده می‌شود و یک طیف رامان منحصر به فرد برای ساختار مولکولی نمونه ایجاد می‌کند. با آنالیز این تغییرات انرژی (تغییرات طول موج) نسبت به نور ورودی، محققان می‌توانند اطلاعاتی درباره ترکیب شیمیایی، ساختار مولکولی و پیوندهای داخلی مواد به دست بیاورند.
طیف سنجی رامان نگاه دقیقی به حالات ارتعاشی مولکول‌ها فراهم می‌کند که این امر امکان شناسایی مواد، شناسایی شکل‌های مولکولی و توصیف محیط‌های شیمیایی را ایجاد می‌کند. این تکنیک غیر مخرب و چند منظوره است که در زمینه‌های مختلف علمی برای آنالیز مواد، تحقیقات بیولوژیکی، داروسازی و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دستگاه‌های رامان پرتابل و میکروسکوپ رامان دو نمونه از سیستم‌های پیشرفته رامان هستند که امکان آنالیز مواد را با دقت و سرعت بالا انجام دهند.
طیف‌های رامان بیومولکول‌ها، سلول‌ها و بافت‌ها
طیف‌سنجی رامان برای مواد و بیومولکول‌های مختلف، طیف‌های منحصر به فردی تولید می‌کند. طیف‌های رامان حاوی اطلاعات فراوانی هستند که شامل موارد زیر است:
- موقعیت و شدت باندهای رامان
- عرض خطوط باندهای رامان
- شیفت‌های انرژی در موقعیت باند رامان به عنوان یک تابع از پارامترهای محیط شیمیایی و فیزیکی
طیف مربوط به یک مولکول خاص می‌تواند به عنوان یک اثر انگشت (fingerprint) برای شناسایی آن مولکول با دقت و حساسیت بالا عمل کند. این قابلیت، موجب می‌شود تا بیومولکول‌ها و آلاینده‌ها در سلول‌ها و ارگانیسم‌ها شناسایی شوند. همچنین امکان اندازه‌گیری ویژگی‌های ساختاری مولکول‌ها را فراهم می‌سازد.
طیف‌های رامان سلول‌ها شامل اطلاعات بیشتری نیز هستند. بنابراین، طیف سنجی رامان به عنوان یک تکنیک ارزشمند و ثابت شده در توصیف و بررسی سلول‌ها و بافت‌ها و کاربردهایی که در ادامه آمده‌است، استفاده می‌شود:
- شناسایی و طبقه‌بندی سلول‌ها
- نظارت بر محتوای پروتئین‌ها، لیپیدها و اسیدهای نوکلئیک در سلول‌ها
- تفکیک سلول‌های بنیادی
- مشاهده اثرات و تغییرات ایجاد شده توسط داروها
ارگان‌ها و بافت‌های مختلف بدن، هنگامی که محیط بیوشیمی سلول‌ها و مولکول‌ها تغییر می‌کند، طیف‌های پیچیده اما متمایزی دارند.
دیگر کاربردهای طیف سنجی رامان در علوم زیستی
در ادامه برخی دیگر از کاربردهای طیف سنجی رامان آورده شده است.
- تصویربرداری و تحلیل سلولی: طیف سنجی رامان امکان تصویربرداری غیر تهاجمی از سلول‌ها و بافت‌ها را فراهم می‌کند. این تکنیک در درک ترکیبات سلولی، شناسایی ناهنجاری‌ها و مطالعه فرآیندهای سلولی کمک می‌کند.
- تشخیص سرطان: طیف سنجی رامان در تشخیص زودرس سرطان از طریق شناسایی تفاوت‌های طیفی بین بافت‌های سالم و بیمار موثر است. طیف سنجی رامان به تمایز بین انواع مختلف سرطان و ارزیابی مراحل آن کمک می‌کند.
- دارو رسانی: این تکنیک در مطالعه برهمکنش‌های دارو با سلول‌ها و بافت‌ها کمک می‌کند. برای آنالیز فرمولاسیون دارو، بررسی برهمکنش‌های دارو-سلول و بهینه‌سازی سیستم‌های دارو رسانی برای بهبود کارایی دارو استفاده می‌شود.
- آنالیز بیومولکولی: طیف سنجی رامان در فهم ساختارهای بیومولکولی مانند پروتئین‌ها، اسیدهای نوکلئیکی و لیپیدها مفید است.
- شناسایی میکروبی: طیف سنجی رامان در شناسایی سریع و مشخص کردن میکروارگانیسم‌ها موثر است. این تکنیک می‌تواند بین گونه‌های مختلف بر اساس اثر انگشت‌های (fingerprint) طیفی، تمایز قائل شود.
- علوم اعصاب: این تکنیک در علوم اعصاب برای مطالعه بافت‌های مغزی و درک اختلالات عصبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. طیف سنجی رامان در آنالیز نوروترنزمیترها (Neurotransmitter)، تجمعات پروتئینی (مثلا در بیماری آلزایمر) و ترکیب لیپیدی در غشاء‌های عصبی کمک می‌کند.
- مانیتورینگ محیط زیست: در زیست‌شناسی محیطی، طیف سنجی رامان در ارزیابی آلاینده‌ها و اجتماعات میکروبی در اکوسیستم‌های مختلف و نظارت بر تغییرات نمونه‌های محیطی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- علوم گیاهی: طیف سنجی رامان به درک فیزیولوژی گیاهان، مطالعه فتوسنتز و ارزیابی سلامت گیاهان، از طریق آنالیز ترکیبات بیوشیمیایی موجود در گیاهان کمک می‌کند.
جمع بندی
طیف سنجی رامان یک ابزار انقلابی در زمینه علوم زیستی است که به آنالیز عمیق و دقیق ساختارهای مولکولی کمک می‌کند. محصولات طیف سنجی رامان ما، پژوهشگران را توانمند می‌سازند و در پیشرفت‌های تصویربرداری سلولی، تشخیص سرطان و توسعه داروها موثرند. با انتخاب سیستم‌های رامان شرکت تکسان، علاوه بر دقت و سرعت بالا می‌توانید از مشاوره رایگان، تست رایگان پیش از خرید و آموزش هم بهره‌مند شوید. برای اطلاعات بیشتر با کارشناسان تکسان تماس بگیرید.
منابع
۱-https://www.princetoninstruments.com/learn/raman/overview-raman-spectroscopy-life-sciences
