کاربرد طیف سنجی UV-Vis برای تشخیص تقلب های صورت گرفته در اسناد
اسناد و مدارک در بخشهای مختلفی به منظور قراردادهای شخصی، تجاری و غیره مورد استفاده قرار میگیرند. این اسناد بنا بر منافع شخصی یا دلایل دیگر ممکن است جعل و یا دچار تغییر شوند. حتی جعل اعداد و ارقام در چک های بانکی نیز به چشم میخورد. بنابراین شناسایی اسناد و مدارک جعل شده از وظایف مهم مراجع قانونی است. قسمتهای دست نوشته مدارک عمدتا با خودکار نوشته میشوند. بررسی این قسمتها میتواند تقلبها را آشکار کند. تشخیص دستکاری اعداد، ارقام، بندهای سند تنظیم شده و … در بیشتر موارد با چشم، غیر ممکن است و نیاز به آنالیزهای حرفهای بیشتر احساس میشود. روشهای متعددی برای بررسی جوهر خودکار وجود دارد. اما اکثر این روشها مخرب هستند و باعث خراب شدن اسناد میشوند. بنابراین استفاده از چنین روشهای توصیه نمیشود. اما روش طیفسنجی یا اسپکتروفتومتری UV-Vis بدون آسیب به نمونه میتواند شناساییها را انجام دهد.
قبل از پرداختن به کاربرد طیفسنجی UV-Vis در زمینه تشخیص تقلبها در اسناد، ابتدا میکرو اسپکتروفتومتری و کاربرد آن را بررسی خواهیم کرد.
میکرواسپکتروفتومتر یا MSP
عملکرد میکرواسپکتروفتومتر (microspectrophotometer) یا MSP دقیقا مانند اسپکتروفتومتر است. با این تفاوت که در MSP یک میکروسکوپ نوری با طیفسنج Uv-Vis کوپل شده است. از MSP برای اندازهگیری نمونههایی در ابعاد میکرومتر استفاده میشود. همچنین به کمک این دستگاه میتوان طیف بازتابی از نمونه را نیز اندازهگیری کرد. این دستگاه در حوزه پزشکی قانونی و مراجع قانونی به منظور بررسی اسناد و سرنخهای یافت شده در صحنه جرم (مانند مو، الیاف جدا شده از لباس و …) به کار گرفته میشود. سرنخهایی که در صحنههای جرم به دست میآیند معمولا شفاف نیستند و نور نمیتواند از آن عبور کند. در این زمینه اسپکتروفتومتر به تنهایی نمیتواند چنین نمونههایی را آنالیز کند. اما در روش میکرواسپکتروفتومتری نور از طریق عدسی شیئی با نمونه برخورد میکند. نورهای بازتاب شده از نمونه دوباره از طریق این عدسی به آشکارساز میرسند (کاری که در طیفسنج UV-Vis معمولی تقریبا ناممکن است). به این ترتیب طیف بازتاب نمونه به دست میآید. ماهیت کار این دو دستگاه یکی است. زیرا هر دو از قانون بیر لامبرت پیروی میکنند. تنها تفاوت آنها در نوع چیدمان المانهای دستگاه است. در شکل ۱ نمونهای از یک MSP نشان داده شده است.
تفکیک خودکارهای مختلف با استفاده از میکرو اسپکتروفتومتری
اسناد، مدارک و چکها معمولا با خودکارهای آبی و مشکی رنگ نوشته میشوند. بنابراین دستکاری این مدارک نیز با همین خودکارها انجام میگیرد. برای تفکیک اسناد اصلی و جعلی از میکرواسپکتروفتومتری استفاده میشود. تفاوت طیف بازتاب دو خودکار آبی رنگ در شکل ۲ نشان داده است. با قرار دادن قسمتهای مختلف یک نوشته در زیر MSP دو طیف متفاوت ثبت شده است. این تفاوت نشان میدهد که در سند مورد نظر تقلب صورت گرفته است.
در مثالی دیگر عدد یک در چک دستکاری شده است. طیف بازتاب نوشته اصلی و عدد جعل شده در شکل ۳ نشان داده شده است.
تعیین ترتیب نوشتهها با استفاده از میکرو اسپکتروفتومتری
تعیین ترتیب نوشتهها و یا حتی مهرها نیز در اسناد و مدارک مهم است. ممکن است بعد از مهر و امضای یک سند، یک بند به آن اضافه شده باشد. بنابراین با تعیین ترتیب مهر و نوشته میتوان به اصلی یا تقلبی بودن آن پی برد. در شکل ۳ طیف بازتاب خودکار، مهر و محل تلاقی این دو نشان داده شده است. در این شکل ابتدا از مهر و سپس از خودکار استفاده شده است.
در شکل ۴ طیف بازتاب مهر، خودکار و محل تلاقی این دو نشان داده شده است. با این تفاوت که این بار ابتدا از خودکار و سپس از مهر استفاده شده است.
در شکل ۳ چون خودکار بر روی لایه مهر قرار گرفته است، طیف بازتاب محل تلاقی بیشتر شبیه طیف بازتاب خودکار است. اما در شکل ۴ چون مهر در لایه بالاتری نسبت به خودکار قرار گرفته، طیف بازتاب محل تلاقی با طیف بازتاب مهر تطابق بیشتری دارد. به این صورت میتوان ترتیب نوشته شدن لایهها را با میکرواسپکتروفتومتری تعیین کرد.
اسپکتروفتومتری برای تشخیص اسکناس تقلبی و اصلی
یکی دیگر از کاربردهای میکرواسپکترفتومتری تشخیص اسکناس اصلی و تقلبی است. جوهری که برای چاپ اسکناس اصلی استفاده میشود دارای طیف بازتاب خاصی است. در شکل ۵ طیف بازتاب یک اسکناس ۵۰ دلاری اصلی (شکل ۵-الف) و تقلبی (شکل ۵-ب) نشان داده شده است.
جمع بندی
جعل و تقلب اسناد و مدارک از مواردی است که پلیس آگاهی و پزشکی قانونی همه روزه با آن دست و پنجه نرم میکند. روشهای متعددی برای شناسایی این تقلب ها وجود دارد. روشی که در این مقاله معرفی کردیم، تکنیک میکرو اسپکتروفتومتری است. در میکرو اسپکتروفتومتر یک میکروسکوپ به اسپکتروفتومتر کوپل شده است. همین امر موجب میشود که بتوانیم طیف بازتاب نمونههای کدر و مات را نیز اندازهگیری کنیم. با توجه به این که طیف بازتاب دو خودکار متفاوت با یکدیگر فرق دارد، میتوان تقلبهای صورت گرفته را شناسایی کرد. علاوه بر این میکرو طیفسنج UV-Vis ترتیب نوشتهها را تعیین میکند. همچنین به کمک این روش میتوان اسکناسهای اصلی و تقلبی را از هم تشخیص داد.
منابع
۱.https://zaya.io/fxjxd
۲.https://zaya.io/br6ob
۳.https://zaya.io/ie4ay
