ما هر روزه به طور مستقیم و غیر مستقیم با رنگدانه ها سروکار داریم. تولیدکنندگان مواد غذایی، داروها، محصولات مراقبت شخصی و منسوجات همگی از رنگدانهها برای رنگ دهی به محصولات خود استفاده میکنند. در دنیای تولید، رنگ جز مهمی از یک محصول است که می‌تواند مشتری را تحت تاثیر قرار دهد. به همین دلیل به این دسته از افراد توصیه می‌کنیم که حتما از رنگ سنج استفاده کنند. رنگ بر خلاف چیزی که شما متصور هستید، دنیا پیچیده‌ای دارد. پیشنهاد می‌کنم تا به آکادمی رنگ سنجی سری بزنید. افرادی که محصولات تولید شده را استفاده میکنند، ممکن است به رنگدانه موجود در این محصولات حساسیت داشته باشند. ما در این مقاله آلرژی یا حساسیت به رنگدانهها را مورد مطالعه قرار می‌دهیم. اما قبل از پرداختن به این موضوع ابتدا رنگدانه را تعریف خواهیم کرد.
رنگدانه (dye) چیست؟
رنگدانه ها از طیف گسترده‌ای از منابع طبیعی و مصنوعی به دست می‌آیند. هر یک از این رنگدانه ها دارای خواص و ویژگی‌های منحصر به فردی هستند. قرن‌هاست که مردم از این رنگدانهها استفاده میکنند. تولید کنندگان مواد غذایی، پارچه‌ها، داروها و غیره به منظور رنگ دهی به محصولات خود از رنگدانه های مختلفی استفاده میکنند. رنگدانه یا Dye با ماده‌های دیگر پیوند شیمیایی برقرار می‌کند.
از رنگدانهها برای چه مواردی استفاده می‌شود؟
رنگدانه ها در صنایع مختلفی کاربرد دارند. به چند مورد از کاربرد‌های رنگدانه در صنایع مختلف اشاره خواهیم کرد:
- رنگ‌ها به طور کلی ظاهر محصولات را بهتر میکنند. به عنوان مثال اگر سس کچاب رنگ قهوه‌ای داشته باشد چندان جذاب به نظر نمی‌رسد. به همین دلیل رنگ محصولات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در محصولاتی مانند لوازم آرایشی و بهداشتی رنگ حساس‌تر از سایر محصولات به شمار می‌رود.
- از رنگ ها می‌توان برای دسته‌بندی محصولات استفاده کرد. مثلا در صنعت داروسازی از روی رنگ داروها می‌توان آن‌ها را دسته‌بندی و از یکدیگر متمایز کرد.
- رنگ محصول نشان دهنده ثبات آن است. به عنوان مثال اگر یک محصول به طور مداوم رنگ ثابتی داشته باشد، مصرف کننده‌ها به آن محصول اعتماد میکنند و به صورت پی در پی از آن محصول استفاده میکنند. اما اگر رنگ آن در طی تولید عوض شود مشتری‌ها اعتماد خود را از دست داده و از استفاده آن محصول خودداری میکنند.
رنگدانهها را می‌توانید در محصولات زیر بیابید:
انواع نوشیدنی‌ها، غلات، محصولات پخته شده (مواد غذایی)، آب نبات و انواع شکلات، بستنی، میوه‌های کنسرو شده، چیپس، پنیرها، پارچه‌ها، لوازم آرایشی و بهداشتی، انواع داروها، و غیره.
معایب استفاده از رنگدانه ها چیست؟
همان طور که پیش‌تر نیز اشاره کردیم رنگدانهها مزایای زیادی در انواع صنایع دارند. اما باید خاطر نشان کرد که این رنگدانهها دارای مضراتی نیز هستند. از جمله این که باعث حساسیت در بدن افراد می‌شوند. این آلرژی علائمی مانند خارش و بثورات پوستی را در فرد ایجاد می‌کند. این در صورتی است که پوست فرد در تماس با این رنگدانهها باشد. رنگدانه‌های غذایی واکنش‌هایی مانند تورم، کهیر، سردرد و گر گرفتگی را به همراه خواهد داشت. علاوه براین ممکن است علائمی مانند تنگی نفس و سرگیجه نیز در فرد بروز کند. در موارد شدیدتر رنگدانهها موجب شوک آنافیلاکتیک (anaphylactic shock) و افت شدید فشار خون می‌شود. این شوک علائمی چون نبض ضعیف، حالت تهوع و استفراغ را نیز در پی دارد. در ادامه بیشتر در مورد علائم حساسیت به رنگدانهها صحبت خواهیم کرد.
علائم حساسیت به رنگدانه چه مواردی هستند؟
تشخیص آلرژی به رنگدانه دشوار است. زیرا علائم مختلفی در افراد پدیدار می‌شود. معمولا سه رنگدانه قرمز ۴۰، زرد ۵ و زرد ۶ که در ۹۰ درصد تمام رنگ‌ها استفاده می‌شود، موجب حسایت می‌گردند. در ادامه برخی از رنگدانه ها و علائم ایجاد حساسیت را بررسی خواهیم کرد:
• رنگدانه قرمز ۴۰: این رنگدانه به عنوان رنگ قرمز الورا (Allura Red) نیز شناخته می‌شود و از قطران زغال سنگ و تقطیر نفت به دست می‌آید. حساسیت‌هایی که ناشی از این رنگ ایجاد می‌شوند عبارت اند از: کهیر، تورم و بیش فعالی در کودکان. نوشیدنی‌ها، آب نبات‌ها، برخی غلات و کنسروهای میوه شامل این رنگدانه هستند. بنابراین افرادی که به این رنگدانه حساسیت دارند، باید از خوردن خوراکی‌های ذکر شده اجتناب کنند. این رنگ قرمز علاوه بر مواد غذایی در لوازم آرایشی نیز وجود دارد.
• رنگدانه زرد ۵: این رنگدانه تارتازین یا Tartrazine نیز نامیده می‌شود. حساسیت به این رنگدانه می‌تواند موجب بیش فعالی در کودکان شود. تارتازین در بسیاری از مواد غذایی وجود دارد.
• رنگدانه زرد ۶: به این رنگدانه Sunset Yellow نیز گفته می‌شود. علائم حساسیت به این رنگدانه شوک آنافیلاکتیک است. رنگدانه زرد ۶ در داروها، لوازم آرایشی و مواد غذایی به کار می‌رود.
• رنگدانه قرمز ۴: رنگدانه قرمز ۴، کارمین (Carmine) یا عصاره کوچینه از حشرات خشک شده به دست می‌آید. در همبرگر، سوسیس، نوشیدنی و انواع آب نبات از این رنگدانه استفاده می‌شود. حساسیتی که در افراد ایجاد می‌کند شامل این موارد است: تورم، بثورات، خس خس سینه و شوک آنافیلاکتیک.
• رنگدانه آناتو (Annatto): آناتو از رایج‌ترین رنگدانهها در مواد غذایی است. افرادی که به این رنگدانه حساسیت دارند ممکن است علائمی مانندی کهیر و خارش پوستی را تجربه کنند.
• رنگدانه آبی ۱: این رنگدانه به رنگ آبی درخشان (Brilliant Blue) نیز معروف است. استفاده از رنگ آبی درخشان در مواد غذایی، داروها و لوازم آرایشی نسبتا رایج است. استفاده از این رنگدانه موجب بیش حساسیت یا Hypersensitivity می‌گردد.
• آبی ۲: آبی نیلی یا رنگدانه آبی ۲ یک رنگ مصنوعی است که از فرآورده‌های نفتی به دست می‌آید. در محصولاتی مانند مواد غذایی پخته شده، غلات، آب نبات و تنقلات از این رنگدانه استفاده میکنند. یکی از علائم حساسیت به آبی نیلی بیش فعالی در کودکان است. در بزرگسالان موجب سرطان می‌شود.
• پارا فنیل دی آمین (Para-phenylenediamine (PPD)): PPD یک رنگ خوراکی نیست. معمولا در محصولات آرایشی مانند رنگ مو به کار می‌رود و باعث درماتیت می‌شود.
• رنگ‌های نساجی: رنگدانه‌هایی که در نساجی مورد استفاده قرار می‌گیرد، باعث واکنش‌هایی مانند درماتیت تماسی می‌شوند. این گونه حساسیت در قسمت‌هایی از بدن که عرق می‌کند (مانند قسمت داخلی ران) شایع‌تر است.
از کجا بفهمیم به رنگدانه آلرژی داریم؟
واکنش‌های بدن برای رنگدانهها می‌تواند نسبت به هر فرد متفاوت باشد. اما برخی از این علائم تقریبا در همه افراد مشترک هستند. این علائم عبارت اند از: سردرد، گر گرفتگی، خارش پوست یا چشم، کهیر، درماتیت پوستی شامل قرمزی پوست، بثورات، تاول و سوزش. علاوه بر موارد ذکر شده در شرایط شدیدتر، این علائم نیز تشدید می‌شوند. دشواری در تنفس، تورم صورت و لب‌ها، سرگیجه، فشار خون پایین، غش کردن و شوک آنافیلاکتیک از جمله مواردی هستند که ممکن است فرد به آن‌ها دچار شود. برای درمان حساسیت پوستی معمولا از پمادهای موضعی استفاده می‌شود.
مقررات و اقدامات احتیاطی چه مواردی هستند؟
باتوجه به این که استفاده از این رنگدانه دارای عوارض جانبی است، FDA قوانین سختگیرانه‌ای را برای استفاده از این رنگدانه وضع کرده است. در این قانون از تولیدکنندگان خواسته شده تا رنگدانه‌های مصنوعی مصرف شده را روی برچسب‌های محصول ذکر کنند. همچنین FDA آزمایش‌های گوناگونی را روی این رنگدانهها انجام می‌دهد. بنابراین رنگ‌های به کار گرفته شده حتما باید طبق استانداردها تولید و استفاده شوند. تایید محصول توسط FDA به معنی ایمن بودن کامل آن محصول نیست. زیرا ممکن است رنگدانه‌های به کار رفته در آن برای برخی از افراد حساسیت زا باشند.
اهمیت و لزوم اندازه‌گیری رنگ رنگدانهها
اگر با افزودنی‌های رنگ سروکار دارید، اندازه‌گیری دقیق رنگ ضروری است. با استفاده از یک ابزار مانند رنگ سنج می‌توانید سطوح رنگی را شناسایی کنید و مطمئن شوید که محصولاتتان کاملا مطابق مقررات و استانداردها است. همان طور که پیش‌تر نیز گفتیم FDA قوانین سختگیرانه‌ای دارد. بنابراین رنگدانهها باید طبق اصول و قواعد خاصی تولید شوند. رنگ هر یک از رنگدانهها می‌تواند نشان از رعایت اصول و قواعد باشد. رنگ رنگدانه یکی از راه‌های اطمینان از کیفیت آن است. بنابراین اندازه‌گیری رنگ رنگدانهها حائز اهمیت است. رنگ سنجی با بیان رنگ ها به صورت عدد رنگ رنگدانهها را تشخیص می‌دهد. این امر به تولیدکنندگان رنگدانهها یا سایر صنایع کمک می‌کند تا رنگدانه‌های به دست آمده را آنالیز کنند و بهترین و باکیفیت‌ترین محصول خود را به بازار عرضه کنند.
جمع‌بندی
همان طور که می‌دانید رنگدانهها در صنایع مختلفی کاربرد دارند. علاوه بر زیبایی که به محصول می‌دهند، نشان دهنده ثبات آن هستند و تولید کنندگان محصولات خود را به راحتی بر اساس رنگ دسته‌بندی میکنند. رنگدانهها در کنار مزایایی که دارند، دارای معایبی نیز هستند. dye یا رنگدانه می‌تواند در افراد ایجاد حساسیت کند. به همین دلیل سازمان غذا و دارو قوانین سختگیرانه‌ای را پیش گرفته است. تولید کنندگان رنگدانهها و سایر صنایعی که از رنگدانهها استفاده میکنند، باید از کیفیت این محصول اطمینان حاصل کنند. رنگ رنگدانه یکی از راه‌های اطمینان از کیفیت آن است. در این زمینه رنگ سنج می‌تواند بسیار مفید باشد.
منابع
۱-https://zaya.io/br7j3
